Watertekort bestrijden met effluent

Tijdens de extreme droogte van vorige zomer haalden tientallen (West-)Vlaamse boeren voor het eerst gezuiverd afvalwater op bij een rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) van Aquafin. Ze gebruikten het om er hun droge akkers mee te irrigeren omdat ze tijdelijk geen oppervlaktewater meer mochten oppompen. Bij vorige lange droogteperiodes had Aquafin op vraag van de polderbesturen al wel het effluent van een aantal RWZI’s geloosd in een poldergracht, waaruit de boeren het konden oppompen. In Vlaanderen zijn er een veertigtal RWZI’s met een aftakkingspunt voor effluent. In 2017 kwamen de landbouwers het effluent dus voor het eerst zelf ophalen. Als ze ’s morgens contact opnamen, was hun eerste vracht water vaak al in de namiddag beschikbaar.

Aquafin biedt al veel langer effluent aan voor hergebruik. “Onze bestaande klanten komen vooral uit de industrie”, zegt Marjoleine Weemaes, hoofd R&D bij Aquafin. “Traditionele afnemers zijn bijvoorbeeld ruimfirma’s, huisvuilovens (zoals IVBO in Brugge, red.) en compostbedrijven, waar het effluent respectievelijk als reinigings-, koel- en bevochtigingsmiddel wordt gebruikt. In totaal leveren we zo’n anderhalf miljoen kubieke meter effluent per jaar.”

Gewenste kwaliteit

Weemaes geeft ook een voorbeeld van een grootverbruiker van effluent uit de chemische industrie, nog een sector die al gebruikmaakt van de diensten van Aquafin. “Bij de productie van citroenzuur worden grote volumes koelwater verbruikt. Bij Citrique Belge gaat het om niet minder dan een miljoen kubieke meter per jaar.” Het Tiense bedrijf neemt continu grote hoeveelheden effluent af via een pijpleiding vanuit de nabijgelegen RWZI. “De permanente afname is het interessantst als een bedrijf dicht bij een RWZI ligt, dat is logistiek veruit het makkelijkste”, zegt Marjoleine Weemaes.

Dat effluent niet de kwaliteit van drinkwater heeft, hoeft geen reden te zijn om het niet te hergebruiken. "Afhankelijk van waarvoor het moet dienen kan het immers verder opgezuiverd worden tot de gewenste kwaliteit, zelfs tot die van drinkwater." Dat is belangrijk voor bijvoorbeeld voedingsbedrijven, doorgaans grote waterverbruikers. De regio in West-Vlaanderen die vorige zomer het zwaarst getroffen werd door de droogte, telt heel wat bedrijven uit deze sector. Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) bepaalt dat water dat rechtstreeks of onrechtstreeks in contact komt met levensmiddelen of de bereiding ervan, de kwaliteit van drinkwater moet hebben. Idem voor voedingsmiddelen die in de handel worden gebracht.

Geen wetgevend kader voor landbouwtoepassingen

Momenteel is er (nog) geen regelgevend kader voor het hergebruik van effluent in de landbouw, ook niet op Europees niveau. Onlangs verscheen een studie van het Joint Research Centre die beschreef aan welke voorwaarden het water in de landbouw moet voldoen om hergebruikt te worden. Dat rapport moet de basis vormen voor de nieuwe Europese regelgeving. Weemaes: “Maar daar wachten we niet op. We wijzen landbouwers erop dat het water ook alleen mag worden gebruikt om te irrigeren, en dan nog enkel als het gaat om groenten en fruit waarbij rechtstreeks contact met het effluent wordt vermeden. Het effluent mag bijvoorbeeld niet dienen als drinkwater voor vee of om privéwaterputten bij te vullen. Het risico op menselijk contact moet zo laag mogelijk zijn.” Bedrijven kunnen het effluent dat ze afnemen bij Aquafin zelf desinfecteren of doorgedreven zuiveren. De nabehandeling hangt altijd af van de vereiste kwaliteit voor de toepassing.

Rek

Volgens Aquafin zit er nog genoeg rek op de beschikbaarheid van effluent, ook in tijden van extreme droogte. Maar het aftakken van effluent heeft ook ecologische beperkingen, en daar is Aquafin zich van bewust. “Soms neemt het effluent dat Aquafin in een waterloop loost het volledige debiet van die waterloop. Als er dan plots veel minder of zelfs geen water meer geloosd wordt, kan het ecologische evenwicht in de waterloop verstoord raken. In dat geval gebeurt het dat we de verkoop van effluent voor sommige RWZI’s moeten inperken.”

Ondanks de hoge beschikbaarheid van RWZI-effluent blijkt het structurele hergebruik ervan voorlopig nog niet in de lift te zitten. Voor de West-Vlaamse landbouwers was het vorig jaar een welgekomen noodoplossing, maar zodra de droogte voorbij was, verdween ook de noodzaak. De logistieke uitdagingen om het water op hun akkers te krijgen, spelen zeker een rol. “Bovendien hebben landbouwers vaak nog toegang tot alternatieve, goedkopere waterbronnen, ook al zijn die veel minder ecologisch. Denk maar aan grondwater: dat hoeft niet getransporteerd en bovendien ook niet nabehandeld te worden. Dat scheelt een serieuze slok op een borrel. We stellen jammer genoeg vast dat de prijs van dergelijke niet-circulaire waterbronnen veel te laag is om hergebruik te stimuleren.”

Weemaes erkent dat de drempel voor veel boeren nog te hoog ligt, waardoor ze enkel in acute nood zullen grijpen naar effluent. Tegelijk probeert Aquafin die drempel te verlagen door bijvoorbeeld soepele contracten aan te bieden die snel opzegbaar zijn. “Daarnaast tracht het bedrijf de boeren zo goed mogelijk te informeren over de voordelen van hergebruik, en over het juiste gebruik van effluent en wat daar allemaal bij komt kijken. Op onze website kunnen geïnteresseerde landbouwers nagaan of er zich in hun buurt een RWZI met een aftakkingspunt bevindt.”