Wie de voorbije maanden de berichtgeving van de Europese Commissie een beetje volgde, weet dat de Green Deal niet één plan of richtlijn is. Het is een mengelmoes van aankondigingen, strategieën en mijlpalen. We bundelen de hoofdlijnen voor wie door de bomen het bos niet meer ziet.
Grondige transformatie van de Europese economie
Het lijkt wel van de New Deal van president Roosevelt geleden dat er nog zo’n omvangrijk maatschappelijk en economisch hervormingsplan werd afgekondigd. Commissievoorzitster von der Leyen spreekt over “een strategie die toont hoe we onze manier van leven, werken, produceren en consumeren kunnen veranderen om ons leven gezonder en onze bedrijven innovatiever te maken”. Anders gezegd: de Green Deal is een groeistrategie die de Europese economie veerkrachtiger, competitiever en grondstoffenefficiënter moet maken. Von der Leyen belooft gezonde groei, jobs en een technologische koppositie.
Europa staat er al om bekend kwaliteitsvolle producten en diensten aan te bieden. Nu komt daar ook de dimensie duurzaamheid bij, iets wat ons continent nog krachtiger op de wereldkaart en de mondiale markten moet zetten. Naast profit stelt Europa nu ook planet en people centraal. Frans Timmermans, uitvoerend vicevoorzitter van de Green Deal: “Met ons plan willen we de emissies verminderen, de gezondheid van onze natuur herstellen, dieren in het wild beschermen, economische kansen creëren en het leven van onze burgers verbeteren.”
De ambities van de Europese Commissie reiken trouwens verder dan de grenzen van het Europese continent. “Door de rest van de wereld te laten zien hoe duurzaamheid en competitiviteit samengaan, zullen we andere landen overtuigen om ook de stap te zetten”, aldus Ursula von der Leyen.
Alle sectoren en beleidsdomeinen
“Elke sector en elk land zal deel uitmaken van de transitie”, verkondigde Frans Timmermans in december 2019. Europa wil dat de hele economie, van de voedingssector tot de zware industrie, de omslag maakt naar schone, betaalbare en veilige energie en daarnaast haar verantwoordelijkheid neemt voor de achteruitgang van de biodiversiteit, de verontreiniging van het milieu en de uitputting van hulpbronnen.
Concreet zoomt de Europese Commissie in op de volgende domeinen:
- Klimaatactie: Europa wil tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent zijn. De eerste stap is om 55 procent minder broeikasgassen uit te stoten tegen 2030.
- Schone energie: de transitie naar hernieuwbare energie moet aangezwengeld worden. Europa zet ook meer in op waterstof.
- Duurzame industrie: om over dertig jaar klimaatneutraal te zijn, zal de industrie haar CO2-uitstoot fors moeten inperken.
- Bouwen en renoveren: Europa wil dat we massaal onze woningen gaan renoveren. Tegen 2030 zouden 35 miljoen gebouwen gerenoveerd kunnen worden.
- Duurzame mobiliteit: de EU wil de vervoersemissies met 90 procent zien dalen tegen 2050.
- Van boer tot bord: met de ‘Farm to Fork’-strategie wil Europa het voedingssysteem geïntegreerd aanpakken.
- Biodiversiteit: De Europese biodiversiteit moet beter beschermd worden. Zo wil de Europese Commissie onder andere 30 procent van het land en 30 procent van de zee als beschermd gebied afbakenen.
- Verontreiniging beëindigen: om verontreiniging aan te pakken, werkt de Europese Commissie aan een actieplan dat water-, lucht- én bodemverontreiniging aanpakt.
Voor elk domein komen er wetsvoorstellen, actieplannen en maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen drastisch naar beneden te halen.
Klimaatneutraal
De meest revolutionaire ambitie van de Green Deal is om tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent ter wereld te worden. Die doelstelling is niet nieuw: in 2018 bracht de Europese Commissie al een document uit waarin ze haar langetermijnvisie over klimaatneutraliteit tegen 2050 beschreef. In 2020 zette Timmermans – in dat jaar aangesteld als uitvoerend vicevoorzitter van de Green Deal – er vaart achter door een klimaatwet voor te stellen waarin het engagement zwart op wit werd opgenomen. Uiteindelijk nam de Europese Raad, waarin de regeringsleiders van de 27 lidstaten zetelen, de klimaatwet in december 2020 aan. De eerste stap ligt al vast: tegen 2030 moet Europa haar broeikasgasemissies met 55 procent verminderen ten opzichte van 1990. Dat is maar liefst 15 procent meer dan eerder was afgesproken.
De transitie financieren
Om de Green Deal-projecten te betalen, trok Europa aanvankelijk ongeveer 1000 miljard euro uit, gespreid over een periode van tien jaar. De helft van dat budget kwam rechtstreeks uit Europese zak, de rest zou gefinancierd worden door InvestEU en andere publieke en private investeerders.
Het bedrag was nog maar net onderhandeld toen de COVID-19-pandemie toesloeg. Velen vroegen zich af of het klimaat nog wel een prioriteit zou zijn voor Europa. In juni 2020 wuifde de Commissie die twijfels weg. Het relanceplan dat toen werd gelanceerd, zette de Green Deal nog eens extra in de verf. Minimaal 25 procent van het geld dat de lidstaten ontvangen moet naar klimaatacties gaan. België krijgt 5,9 miljard euro, waarvan 2,25 miljard euro voor Vlaanderen bestemd is.
Een deel van de EU-pot zal bovendien naar onderzoek en innovatie gaan. De Europese Commissie heeft daarvoor de European Green Deal Call gelanceerd. Horizon2020, hét Europese programma voor onderzoek en innovatie, heeft al 1 miljard euro opzijgezet voor projecten die inspelen op de thema’s van de Green Deal. De selectie van de initiatieven is nog bezig.
Rechtvaardige transitie
De transformatie naar een duurzame economie zal erg ingrijpend zijn voor regio’s en sectoren die nog bijna volledig op steenkool of fossiele brandstoffen functioneren. Europa voorziet dan ook een mechanisme voor een rechtvaardige transitie, waarbij geld gaat naar de bescherming en omscholing van kwetsbare burgers. In totaal wordt zo’n 100 miljard euro vrijgemaakt voor het ‘Just Transition Mechanism’. Voor de financiering daarvan heeft de Europese Commissie een apart fonds opgericht. Daarnaast zal het mechanisme voor een rechtvaardige transitie steun krijgen van het investeringsprogramma InvestEU en de Europese Investeringsbank.
